Đầu tư có trách nhiệm xã hội là gì? Các nghiên cứu khoa học

Khái niệm đầu tư có trách nhiệm xã hội (SRI)

Đầu tư có trách nhiệm xã hội (Socially Responsible Investing – SRI) là chiến lược đầu tư kết hợp giữa các mục tiêu tài chính truyền thống và các yếu tố phi tài chính như đạo đức, tác động xã hội và môi trường. Thay vì chỉ tối đa hóa lợi nhuận, các nhà đầu tư SRI hướng tới việc tạo ra giá trị dài hạn cho cả nhà đầu tư lẫn xã hội.

Trong thực tế, SRI thường loại trừ các ngành có rủi ro đạo đức cao như thuốc lá, cờ bạc, năng lượng hóa thạch, vũ khí, hoặc các công ty vi phạm nhân quyền. Ngược lại, SRI khuyến khích đầu tư vào các doanh nghiệp có mô hình phát triển bền vững, thực hành minh bạch và có đóng góp tích cực cho cộng đồng.

Theo thống kê từ US SIF, đến năm 2022, hơn 8.4 nghìn tỷ USD tài sản tại Hoa Kỳ được quản lý theo các tiêu chí đầu tư có trách nhiệm, cho thấy xu hướng này ngày càng được chấp nhận rộng rãi trong thị trường tài chính toàn cầu.

Phân biệt giữa SRI, ESG và Impact Investing

SRI, ESG (Environmental, Social, Governance) và Impact Investing đều liên quan đến đầu tư bền vững, nhưng không đồng nghĩa. SRI là phương pháp đầu tư có chọn lọc dựa trên các giá trị đạo đức và xã hội. ESG là bộ tiêu chuẩn đánh giá rủi ro và cơ hội từ các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị, dùng để phân tích doanh nghiệp. Impact Investing là hình thức đầu tư chủ động nhằm tạo ra tác động xã hội hoặc môi trường tích cực có thể đo lường được, song song với lợi nhuận tài chính.

Các nhà đầu tư có thể kết hợp cả ba chiến lược hoặc ưu tiên theo mục tiêu riêng. Ví dụ, một quỹ đầu tư có thể loại trừ các công ty dầu khí (SRI), đánh giá các yếu tố quản trị rủi ro (ESG) và rót vốn vào công ty khởi nghiệp cung cấp nước sạch cho vùng nông thôn (Impact Investing).

Bảng dưới đây giúp phân biệt ba hình thức đầu tư bền vững phổ biến hiện nay:

Tiêu chí	SRI	ESG	Impact Investing
Mục tiêu	Tránh rủi ro đạo đức	Đánh giá hiệu suất và rủi ro	Tạo tác động tích cực
Phương pháp	Sàng lọc tiêu cực hoặc tích cực	Phân tích dữ liệu ESG	Đầu tư theo mục tiêu tác động
Tiêu chí đo lường	Định tính (giá trị)	Định lượng (chỉ số ESG)	Đo lường tác động xã hội
Ví dụ	Tránh đầu tư vào thuốc lá	Chọn công ty có quản trị tốt	Đầu tư vào năng lượng tái tạo

Lịch sử và sự phát triển của SRI

SRI có nguồn gốc từ các chuẩn mực đạo đức tôn giáo, đặc biệt là từ cộng đồng Quaker vào thế kỷ 18, khi họ từ chối đầu tư vào chế độ nô lệ, rượu và vũ khí. Trong thế kỷ 20, SRI gắn với các phong trào xã hội như phản đối chiến tranh Việt Nam, chống phân biệt chủng tộc và tẩy chay chế độ Apartheid ở Nam Phi.

Giai đoạn từ thập niên 1990 trở đi chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các chỉ số đầu tư xã hội như Domini 400 Social Index (nay là MSCI KLD 400 Social Index). Các tổ chức quốc tế như UN PRI (Principles for Responsible Investment) được thành lập nhằm khuyến khích các định chế tài chính lồng ghép trách nhiệm xã hội vào chiến lược đầu tư.

Ngày nay, SRI không còn là trào lưu bên lề mà trở thành một phần không thể thiếu trong các chiến lược đầu tư dài hạn, đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng khí hậu, bất bình đẳng xã hội và khủng hoảng niềm tin vào doanh nghiệp.

Các tiêu chí đánh giá SRI

Để thực hiện SRI một cách hệ thống, các nhà đầu tư cần sử dụng các bộ tiêu chí đánh giá cụ thể. Ba nhóm tiêu chí chính thường được áp dụng gồm:

• Môi trường (Environmental): kiểm soát khí thải, sử dụng năng lượng, quản lý nước và chất thải, tác động đến hệ sinh thái
• Xã hội (Social): quyền lợi người lao động, đa dạng giới, đóng góp cho cộng đồng, bảo vệ người tiêu dùng
• Quản trị (Governance): cơ cấu ban điều hành, tính minh bạch tài chính, phòng chống tham nhũng, quyền biểu quyết cổ đông

Ngoài ra, một số nhà đầu tư còn xem xét đến tiêu chí đạo đức đặc thù như từ chối tài trợ cho ngành công nghiệp chiến tranh, không đầu tư vào nước vi phạm nhân quyền, hoặc yêu cầu công ty có chính sách trung lập carbon.

Các tổ chức đánh giá uy tín như MSCI ESG và Sustainalytics cung cấp điểm ESG định lượng giúp nhà đầu tư đánh giá và so sánh mức độ “trách nhiệm xã hội” giữa các công ty hoặc danh mục đầu tư.

Các hình thức sàng lọc trong SRI

Các chiến lược sàng lọc là cốt lõi trong quá trình lựa chọn danh mục đầu tư có trách nhiệm xã hội. Sàng lọc giúp nhà đầu tư loại trừ các doanh nghiệp không phù hợp với tiêu chuẩn đạo đức hoặc ưu tiên các công ty đáp ứng tiêu chí phát triển bền vững. Có ba hình thức phổ biến:

• Sàng lọc tiêu cực (Negative Screening): loại bỏ các ngành hoặc công ty bị xem là phi đạo đức như sản xuất thuốc lá, rượu, vũ khí, năng lượng hóa thạch hoặc các doanh nghiệp vi phạm nhân quyền.
• Sàng lọc tích cực (Positive Screening): chọn lọc các công ty tiên phong về chỉ số ESG, minh bạch quản trị và cam kết trách nhiệm xã hội rõ ràng.
• Sàng lọc theo chuẩn mực (Norm-based Screening): sử dụng tiêu chuẩn toàn cầu như UN Global Compact hoặc OECD Guidelines for Multinational Enterprises.

Ngoài việc sàng lọc, một chiến lược ngày càng phổ biến là “engagement” – tức nhà đầu tư sử dụng quyền biểu quyết và đối thoại với ban điều hành để thúc đẩy thay đổi tích cực từ bên trong doanh nghiệp. Đây là cách tiếp cận chủ động nhằm cải thiện hành vi và chính sách doanh nghiệp thay vì chỉ loại trừ.

Lợi ích và thách thức của SRI

Lợi ích của đầu tư có trách nhiệm xã hội không chỉ nằm ở yếu tố đạo đức mà còn tạo ra giá trị tài chính lâu dài. Những doanh nghiệp được đánh giá cao về ESG thường có chiến lược quản trị rủi ro tốt hơn, ít vướng vào bê bối pháp lý và có mối quan hệ tốt với các bên liên quan, từ đó ổn định dòng lợi nhuận.

Theo khảo sát từ BlackRock, hơn 75% nhà đầu tư tổ chức tin rằng SRI giúp tăng hiệu quả dài hạn của danh mục đầu tư. Một số lợi ích cụ thể:

• Giảm thiểu rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu, khủng hoảng đạo đức, hoặc tranh chấp xã hội
• Tăng khả năng thu hút vốn, đặc biệt từ thế hệ nhà đầu tư trẻ
• Cải thiện hình ảnh thương hiệu và mức độ trung thành của khách hàng

Tuy nhiên, SRI cũng đối mặt với nhiều thách thức như:

• Thiếu chuẩn hóa: chưa có hệ thống tiêu chuẩn thống nhất toàn cầu cho các chỉ số ESG
• Greenwashing: doanh nghiệp có thể tô vẽ hình ảnh “xanh” nhưng không có cam kết thực chất
• Khó định lượng tác động xã hội một cách khách quan và minh bạch

Hiệu quả tài chính của đầu tư SRI

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng SRI không làm suy giảm hiệu quả tài chính mà còn có thể nâng cao lợi nhuận trong dài hạn. Báo cáo năm 2021 của Morgan Stanley cho thấy 75% quỹ đầu tư bền vững vượt trội hơn hoặc tương đương các quỹ truyền thống trong 10 năm liên tiếp.

Một số nguyên nhân giải thích hiệu quả tích cực này bao gồm:

1. Doanh nghiệp có chỉ số ESG cao thường ít vướng phải khủng hoảng truyền thông hoặc kiện tụng
2. Họ thường có khả năng thích ứng cao với biến động chính sách và thị trường
3. Quản trị tốt giúp tối ưu hóa nguồn lực và giảm lãng phí

Dù vậy, hiệu quả của SRI còn phụ thuộc vào chiến lược cụ thể, kỹ năng quản lý quỹ và mức độ minh bạch thông tin ESG từ doanh nghiệp mục tiêu. Không phải tất cả các khoản đầu tư “xanh” đều đem lại lợi nhuận vượt trội nếu không được đánh giá kỹ lưỡng.

Vai trò của chính sách và quy định

Sự phát triển của SRI được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ các chính sách công và quy định tài chính quốc tế. Các chính phủ và tổ chức đang triển khai nhiều sáng kiến nhằm tiêu chuẩn hóa thông tin ESG và khuyến khích dòng vốn chảy vào các hoạt động bền vững.

Liên minh châu Âu là một trong những khu vực đi đầu với EU Sustainable Finance Action Plan, trong đó bao gồm Taxonomy cho hoạt động kinh tế bền vững, yêu cầu công bố ESG, và tiêu chuẩn cho trái phiếu xanh. Các tổ chức như ISSB và TCFD cũng cung cấp khung báo cáo chuẩn quốc tế nhằm nâng cao minh bạch và khả năng so sánh.

Việc công bố thông tin ESG giờ đây không chỉ là hành động thiện chí mà còn là yêu cầu pháp lý ở nhiều thị trường phát triển. Điều này tạo ra áp lực tích cực khiến doanh nghiệp buộc phải cải thiện hành vi và quản trị nội bộ nếu muốn tiếp cận nguồn vốn quốc tế.

Xu hướng tương lai của SRI

Trong tương lai, SRI sẽ tiếp tục tích hợp sâu vào các chiến lược đầu tư chính thống thay vì chỉ là phân khúc ngách. Quỹ ESG hiện chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong các danh mục đầu tư dài hạn, đặc biệt từ các tổ chức tài chính toàn cầu và các quỹ hưu trí công.

Một số xu hướng nổi bật bao gồm:

• Gia tăng phát hành trái phiếu xanh, trái phiếu xã hội và sản phẩm tài chính hỗn hợp
• Ứng dụng công nghệ AI và dữ liệu lớn để phân tích chỉ số ESG theo thời gian thực
• Tăng cường vai trò của nhà đầu tư cá nhân trong giám sát trách nhiệm doanh nghiệp

Trong dài hạn, nhà đầu tư sẽ đòi hỏi sự minh bạch tuyệt đối và bằng chứng rõ ràng về tác động tích cực, thay vì chỉ dựa vào tuyên bố tự nguyện từ doanh nghiệp. Các hệ thống chấm điểm ESG độc lập và xác minh bên thứ ba sẽ trở nên phổ biến nhằm giảm thiểu rủi ro greenwashing.

Tài liệu tham khảo

1. US SIF – Socially Responsible Investing Basics
2. MSCI ESG Investing
3. Sustainalytics – ESG Risk Ratings
4. UN Principles for Responsible Investment (UN PRI)
5. EU Sustainable Finance Framework
6. International Sustainability Standards Board (ISSB)
7. Morgan Stanley – Sustainable Investing Performance
8. Task Force on Climate-related Financial Disclosures (TCFD)
9. BlackRock – Sustainable Investing Insights